روزه داری و سلامت

از طرفی در روایاتی از پیشوایان بزرگ دین روزه عامل و موجب تأمین سلامتی عنوان گردیده است:
(صوموا تصحوا روزه بگیرید تا سلامتی را بیابید)و البته مطالب مشابه بسیار در اهمیت و فواید این باب از فرایض دینی به چشم میخورد که در این مقال در صدد پرداختن به جنبه دیگری از این مقوله هستیم که “مبتلا به ” برای بسیاری از متدینین و افراد جامعه در ایام ماه مبارک رمضان می باشد،
و آن سوال بطور کلی اینست:

آیا روزه داری (در شرایط خاصی که از خود یا بیمارشان در موقعیت مکانی؛ زمانی ؛شغلی ؛ سلامتی…عنوان می نمایند)مضر می‌باشد یا خیر؟»

بنده در طی بیش از بیست و پنج سال طبابت بطور مکرر و متواتر با این سوال مواجه شده ام و بطور قطع سایر همکاران عزیز در گروه های پزشکی بخصوص پزشکان محترم در گروه های تخصصی و رشته های فوق تخصص داخلی مرجع اصلی این سوال بوده، هستند و خواهند بود.

اما در این موارد پاسخ صحیح ؛ کامل و مقرون به حقیقت و صلاح چگونه پاسخی باید باشد؟
برای روشن تر شدن موضوع ذکر دو مقدمه کوتاه ناگزیر است.

یکم :
همگان به این نکته مهم توجه داریم که تکالیف وضع شده از سوی شارع دین مشحون از “حکمت ها” ، “فواید ” و “برکاتی” است که اشراف به همه آنها از دانش و درک انسانها با هر رتبه ای از علم و فضل و کمال باشند فراتر است و جای بحث در این مقاله باقی نیست الا اینکه در رابطه و مقام بندگی و ربوبی و مخلوق و خالقی اصل انقیاد ؛ پذیرش؛فرمانبرداری  و اطاعت کامل و مخلصانه حکم فرماست.

مقدمه دوم:

دوم اینکه موضوع «سلامتی» Health در انسان “بما هو انسان” مفهومی کامل(holistic)، کلی ،چند بعدی و  همه جانبه بوده و طبق تعریف  سلامتWHOسازمان بهداشت جهانی  در ابعاد متعدد (جسمی)بیولوژیک؛(روانی)سایکولوژیک(اجتماعی فرهنگی معنوی) سوشیال و اسپریچوال تعریف گردیده و تحقق “سلامتی کامل” در بهره‌مندی قابل قبول و متعارف از سلامتی در ابعاد مختلف جسمی، روانی و اجتماعی مورد نظر و توافق همگان و همه مجامع علمی می باشد.

با در نظر داشتن نکات یاد شده بدیهی بنظر می‌رسد که در تمام موارد یا بسیاری از اوقات پزشک در مقام پاسخگویی به سوال شایع و مهم «وجود یا عدم ضرر برای “سلامتی” فرد مخاطب»

لازم است تمام اطلاعات از سلامتی بیمار را در همه ابعاد سلامتی وی مورد دقت و توجه قرار دهد و پس از ارزیابی‌های لازم همه ابعاد سلامت (جسمی روانی و اجتماعی-معنوی) بتواند نظر خود را جهت کمک و راهنمایی صحیح به فرد سوال کننده و با هدف “تأمین و ارتقاء همه جانبه سلامتی” وی ارایه نماید و البته در بسیاری موارد انجام این کار از عهده و حوصله علمی و تخصصی ما و همکارانمان خارج بوده و امکان صدور حکمی صریح و واضح و مشخص مبنی بر “وجود یا عدم  ضرر در روزه داری برای سلامتی” افراد کاری بسیار صعب و مشکل اگر نگوییم ناممکن است!

لذا با تجربه این بنده در طی سالیان، مواجهه با اینگونه موارد توجه اساتید عزیز و همکاران محترم را به ذکر  نکاتی کوتاه در نحوه پاسخگویی به اینگونه سوالات جلب می‌نمایم:

۱-باید توجه داشته باشیم اینگونه سوالات از سخت‌ترین سوالات همه دوران تحصیل و کار و حرفه پزشکی است که می‌تواند ما را دچار چالش نماید، پس در پاسخ صریح و قطعی بدون ضرورت و آگاهی کامل تعجیل و شتاب ننماییم.

۲-در ارایه پاسخ به “همه ابعاد سلامتی فرد” توجه نموده و ضمن اخذ شرح حال و صرف وقت کامل جهت بدست آوردن نکات لازم ضمن توجه کامل و عمیق به تاثیرات اثبات شده و متقابل ابعاد سلامتی بر یکدیگر (سینرژیستیک یا همگرا و بالعکس) اقدام به جمع بندی؛ نتیجه گیری و ارایه پاسخ نماییم.

۳-در صورت عدم اشراف به حیطه‌های مختلف سلامتی و نحوه اخذ شرح حال در هر حیطه و یا نداشتن فرصت کافی برای بررسی و بدست آوردن اطلاعات مورد نیاز از ابعاد سلامتی فرد بهترین کار امتناع از قبول مشاوره میباشد.

۴-در صورت اجبار به انجام چنین مشاوره هایی بهتر است با شرط اشراف کامل به حیطه تخصصی و فوق تخصصی مشکل یا مشکلات مورد ابتلای فرد بیمار و أحاطه به مطالب روز علمی دنیا در این موارد ؛اعلام نظر نموده و در رای نهایی و إعلامی، ضرر داشتن ضرر روزه داری  را با “قید” از نظر “جسمی” و “سلامت بدنی ” به بیمار (و لو بصورت شفاهی) اعلام و مورد تاکید قرار داده و از تاثیر روزه داری بر سایر جنبه های سلامتی وی اظهار بی اطلاعی و امتناع نموده و ضمن ارایه اطلاعات کافی و صحیح مطالب علمی در حیطه تخصصی خود بطور روشن و قابل فهم برای بیمار ، در نهایت تصمیم گیری کلی در مورد روزه داری یا عدم آن را بطور کلی به “خود فرد ” واگذار نمایید.

۵-نکته آخر اینکه همانگونه که در اکثریت و یا قریب به اتفاق رساله های شرعیه نیز “نظر خود “فرد و “احتمال ضرر فرد “را  در صورت اضرار روزه برای سلامتی خود در تصمیم به گرفتن یا نگرفتن روزه مهم و جزء شرایط می دانند شاید بر اساس این نکته باشد که هر فرد در هر شرایطی به حال و “سلامتی همه جانبه” خود وجدان می کند و از وسع و توان و طاقت خود اطلاع دارد (لا یکلف الله نفسا الا وسعها)

و نکته دیگر اینکه هر انسانی بما  هو انسان در حد فهم؛ ظرفیت؛ تجربیات و دانش خود به سلامتی و عوامل خیر و شر و موثر در سلامتی خود اشراف داشته (ان الانسان علی  بصیره-سوره تکویر) و از نظر شارع با ارایه اطلاعاتی که در اختیار دارد یا سعی در بدست آوردن آن میکند نه تنها امکان تصمیم گیری دارد که حتی آن تصمیم در هر شرایطی از تصمیم‌های علمی و مشاوره ای دیگر می تواند به حقیقت حال و شرایط سلامتی او نزدیکتر باشد و ظاهراً همان نیز بر اساس کریمه (اقرء کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا-اسراء)ملاک ثواب و عقوبت ربوبی قرار خواهد گرفت و البته خداوند در همه حال خبیر و آگاه به حال همه بندگان خویش می باشد.

خداوند به شرافت این ماه عظیم همه ما را به وظایف و تکالیفمان آگاه و عالم بگرداند.
و هو ولی التوفیق و المستعان علی ما تصفون

دکتر مهدی مزرعه شاهی
دستیار طب اورژانس و پزشک مراقبتهای حمایتی -تسکینی در سرطان و سالمندی

یازدهم اردیبهشت١٣٩٩ه ش
مصادف با ششم رمضان المبارک ١۴۴١

منبع: شقفنا